مجازات های تکمیلی و تبعی در حقوق کیفری ایران: اهداف، مصادیق و چالش ها

چکیده: مجازات های تکمیلی و تبعی مجازات هایی اضافی هستند که قانون گذار در برخی جرائم علاوه بر مجازات اصلی برای تنبیه مرتکب مقرر نموده است. از نظر ماهیت تا حدودی هر دو مجازات دارای ماهیت مشابهی هستند و به مانند اقدامات تأمینی آینده محور و در جهت اصلاح و بازاجتماعی کردن مجرم و ناتوان ساختن وی گام برمی دارند؛ گرچه جنبه مکافاتی را نیز در این مجازات ها نباید فراموش کرد. به طور خلاصه در مجازات های تکمیلی عمدتاً شرایط قانونی دال بر شخصی بودن و تطبیق این مجازات ها با شخصیت مجرم است و در مجازات های تبعی شرایط حاکی از قوت جنبه عینی در این مجازات هاست به گونه ای که بدون توجه به شخصیت مجرم و صرفاً برای تأمین جنبه مکافاتی مجازات و بعضاً ناتوان سازی نوع مجرمین در برخی جرائم اعمال می-گردد. موضوع هر دو مجازات محرومیت مجرم از یک سری حقوق اجتماعی است؛ و قانون-گذار هم مجرم را در صورت ارتکاب برخی جرائم از این حقوق محروم می نماید تا از این طریق اولاً به حمایت از جامعه و صیانت از نظم آن بپردازد و ثانیاً به اصلاح و مقابله با حالت خطرناک مجرم بپردازد. اما اگر این محرومیت ها به درستی اعمال نگردد و تناسبی با جرم ارتکابی و خصوصیات مجرم نداشته باشد، نه تنها سبب اصلاح مجرم و صیانت از جامعه نمی گردد بلکه گاهی نتیجه معکوس دارد و زمینه گرایش مجدد مجرم را به سمت ارتکاب جرم فراهم می نماید و حتی این مجازات ها به نحوی تدوین نموده است که گاهی با اصول کلی حاکم بر مجازات ها تعارضاتی دارند و وجود همین تعارض ها سبب گردیده که در این تحقیق بررسی چالش های مجازات های تکمیلی و تبعی ضمن تحلیل شرایط اعمال هر کدام از این دو نوع مجازات در آخرین قانون کیفری جمهوری اسلامی ایران (قانون مجازات اسلامی مصوب 1392) و مصادیق آن ها در قوانین متفرقه، ضروری باشد. کلمات کلیدی: مجازات تکمیلی و تبعی، محرومیت از حقوق اجتماعی، اعاده حیثیت، چالش ها، حقوق و آزادی های فردی.